Cukrzyca jest obecnie najczęstszą przyczyna ciężkiego upośledzenia widzenia wśród osób w wieku produkcyjnym (20-65 r.ż.).
W przebiegu cukrzycy dochodzi do mikro- i makroangiopatii (uszkodzenia małych i większych naczyń) oraz do neuropatii (uszkodzenia nerwów). Objawy ze strony narządu wzroku mogą być bardzo różnorodne: zmiany wady refrakcji (przemijająca krótkowzroczność), dwojenie obrazu, zez, upośledzenie ruchomości gałek ocznych, nawracające infekcje brzegów powiek, spojówek, jęczmienie, zaćma, jaskra, neuropatia n. II. Jednak najczęstszą i najpoważniejszą przyczyną upośledzenia widzenia w cukrzycy jest retinopatia cukrzycowa. Możemy ją podzielić w zależności od zaawansowania na retinopatię prostą, przedproliferacyjną i proliferacyjną. W tej ostatniej na powierzchni siatkówki pojawiają się patologiczne naczynia i włókniste proliferacje doprowadzające do wylewów krwi do ciała szklistego, zniszczenia i odwarstwienia siatkówki. Najczęstszą przyczyną obniżenia ostrości wzroku wśród pacjentów z cukrzycą jest makulopatia cukrzycowa (obrzękowa lub niedokrwienna). Jest to uszkodzenie centralnej części siatkówki przez obrzęk lub niedokrwienie siatkówki.
Częstość występowania retinopatii cukrzycowej jest zależna od typu i czasu trwania cukrzycy.
W cukrzycy typu 1. w ciągu pierwszych pięciu lat trwania choroby (są to najczęściej dzieci) objawy typowe dla retinopatii cukrzycowej występują bardzo rzadko, ale już po 20 latach trwania cukrzycy typu 1 około 90% pacjentów ma retinopatię cukrzycową, z czego ponad połowa pacjentów ma retinopatię o charakterze proliferacyjnym.
W cukrzycy typu 2. już w momencie rozpoznania ponad 20% pacjentów ma objawy retinopatii cukrzycowej.
W celu profilaktyki i skutecznego leczenia powikłań ocznych cukrzycy ważne jest wczesne wykrywanie zmian. U chorych na cukrzycę typu 1 pierwsze badanie okulistyczne należy przeprowadzić w ciągu 5 lat od rozpoznania choroby, natomiast w cukrzycy typu 2 powinno zostać wykonane w momencie jej rozpoznania. Badanie kontrolne u osób bez cech retinopatii cukrzycowej powinno być wykonywane raz do roku, a u pozostałych pacjentów w zależności od stopnia zaawansowania zmian co 3-6 m-cy. U chorych na cukrzycę ze współistniejącym nadciśnieniem tętniczym lub proteinurią badanie okulistyczne zaleca się co 3-4 m-ce. W grupie kobiet ciężarnych z cukrzycą, kontrolę narządu wzroku należy przeprowadzić raz w miesiącu w okresie ciąży a następnie połogu. Ponadto istnieją pilne wskazanie do przeprowadzenia badania okulistycznego w każdym przypadku nagłego pogorszenia widzenia, pogorszenia widzenia o 2 lub więcej rzędów na tablicy Snellena, podejrzenia retinopatii przed- lub proliferacyjnej, makulopatii lub trudności w uwidocznieniu siatkówki.
Leczenie retinopatii zależy od jej zaawansowania. We wczesnych stadiach (retinopatia prosta) stosuje się farmakoterapię z użyciem preparatów działających ochronnie na naczynia (np. venoruton, calcium dobesilate, rutinoscorbin i inne). W przypadku retinopatii przedproliferacyjnej i w niektórych przypadkach makulopatii obrzękowej stosuje się laseroterapię siatkówki. Obecnie jedną z nowszych metod leczenia obrzęku plamki w przebiegu cukrzycy są iniekcje do ciała szklistego preparatów o działaniu anty-VEGF. W zaawansowanych przypadkach retinopatii cukrzycowej proliferacyjnej wykonywane są zabiegi witrektomii, polegające na usunięciu z gałki ocznej ciała szklistego (wraz z krwotokami i towarzyszącymi błonami proliferacyjnymi) i zastąpieniu go olejem silikonowym lub gazem.
Zapobieganie wystąpieniu retinopatii cukrzycowej, zahamowanie jej postępu i skuteczne leczenie w dużej mierze warunkowane jest przez prawidłowe, metaboliczne wyrównanie cukrzycy oraz eliminowanie innych czynników nasilających zmiany w siatkówce tj. np. nadciśnienie tętnicze, dyslipidemie, niewydolność nerek i inne. Opieka okulistyczna nad pacjentem z cukrzycą wymaga współpracy lekarza okulisty z diabetologiem, nefrologiem, kardiologiem i innymi.